Ludzie - Kultura



Przeździecki Jerzy- pisarz, dramaturg

Jerzy Przeździecki, znakomity pisarz, dramaturg, autor scenariuszy filmowych i teatralnych.Urodził się w Sosnowcu 8 kwietnia w 1927 roku.Ojciec Jan, z wykształcenia inżynier, ochotnik w wojnie 1920 roku, pracował jako zarządca kopalni "Czeladź", matka Maria z domu Szeligowska. Przodkowie Jerzego Przeździeckiego byli związani ze sferami przemysłowymi Sosnowca i całego Zagłębia. Dziadek Czesław Szeligowski był dyrektorem młynów Renarda. Jako dziecko Jerzy wyróżniał się bogatą wyobraźnią i doskonałą pamięcią. Wychowany w dobrobycie, wkrótce miał poznać także inne oblicza swojego miasta. Nadeszły ciężkie lata i kryzys ekonomiczny, który ogarnął również Zagłębie. Rodzice Jerzego zostali zmuszeni do przeprowadzki do mieszkania przy ul. Legionów w Sosnowcu. Tutaj poznał świat, którego do tej pory nie znał, świat wielobarwny, wielokulturowy. W rejonie ulicy Modrzejowskiej, Dekerta i Kościelnej, gdzie bywał coraz częściej, życie było kolorowe i pełne kontrastów, obok luksusowaych sklepów wyrastały jarmarczne kramy. Ten świat go intrygował i zaciekawił, o nim opowiada dziś z sentymentem i nostalgią. Po katakliźmie kryzysu ekonomicznego, pod koniec lat 30. nastąpił kolejny wybuch wojny.Jerzy wraz z matką już 31 sierpnia znalazł się we Lwowie. Nie pozostali tam jednak zbyt długo, wrócili do Sosnowca. Tu młody Jerzy pracował jako soprzedawca, ślusarz i górnik. Po zatrzymaniu przez Niemców został skierowany do pracy w kopalni "Milowice". W latach 1942-1944 uczył się literatury i języka angielskiego na tajnych kursach zorganizowanych w istniejącym przy kopalni Stalagu VIII B. W 1943 roku związał się z Armią Krajową. Pod pseudonimem "Witold" prowadził działalność konspiracyjną. Był bardzo młody, ale jego atutem była znajomość niemieckiego i angielskiego. Został łącznikiem jeńców brytyjskich pracujących w kopalniach , ułatwiał im ucieczki ze stalagów Śląska i Zagłębia. Za to właśnie został aresztowany w czerwcu 1947 roku przez Urząd Bezpieczeństwa i przetrzymywany do października. Po opuszczeniu więzienia zachorował ciężko na gruźlicę. Wtedy najczęściej wracał pamięcią do swojego Sosnowca z lat młodzieńczych. Tak powstała jego pierwsza książka "Troje znad czarnej rzeki", wydana w 1955 roku. Odbyła się także emisja radiowa pierwszych rozdziałów powieści. Na podstawie tej książki Stanisław Jędryka w 1979 roku nakręcił film pod tytułem "Zielone lata". Dzięki tej książce uwiecznił swoje miasto w literaturze. Książka "Troje znad czarnej rzeki" za swoje walory dydaktyczne otrzymała nagrodę "Jeuness du Monde". Po zakończeniu wojny podjął naukę w szkole średniej w Bytomiu. W 1947 roku zdał egzamin maturalny i do 1949 roku studiował w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Pracował jako tłumacz języka angielskiego w Misji Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA) oraz w Ambasadzie Brytyjskiej . W latach 1949-1955 wykładał w Państwowym Liceum Techniki Teatralnej w Warszawie. Debiutował na łamach prasy "Opowiadaniem festiwalowym" opublikowanym w "Nowej Kulturze (1955, Nr 46). W latach 1957-1958 pełnił funkcję konsultanta do Spraw Teatru i Estrady w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Równocześnie się zajmował twórczością literacką- początkowo prozą, potem również dramatem. W następnych latach wydał kolejne książki: "Jaguar" 1959, "Kres" (1962), zbiór opowiadań "Ruchome kamyki"(1964). Ponadto: "Jasność nocy" (1976), "Znak życia" (1977), "Kot" (1978, "Zakręt" (1979, "Solistka" ( 1980), "Punkt odniesienia" (1982), "Egzekucja" (1983), "Lekcja gimnastyki" ( 1984), "Zapamiętanie" (1984), "Opowieści niemoralne" (1993), "Szał zmysłów" (1994)- wspomnienia, które są zapisem losu bohatera i jego pokolenia na tle wydarzeń mających doniosłe znaczenie w historii Polski, "Nasz brat Kain" (1999), "Miłość i inne wrześniowe wstrząsy" ( 2001), "Rzeczy pospolite" (2008). W latach 1945-1946 współtworzył akademicki "Teatr na Wiśle". Jego sztuki wystawiane były na wielu scenach krajowych i zagranicznych, m.in.: Anglii, Australii, USA, Bułgarii, Czech, Holandii, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Rosji, Rumunii, Szkocji, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Irani i Polski. Spośród sztuk teatralnych najbardziej znane to: "Dzień oczyszczenia", "Garść piasku", "Rów", "Werdykt", "Masz ochotę na miłość". W latach 1965-1971 był wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Stworzył także kilkadziesiąt krótkich programów radiowych prezentowanych pod pseudonimem "Fred Jenkins" oraz słuchowiska sygnowane już własnym nazwiskiem. Jerzy Przeździecki jest również autorem scenariuszy filmowych, za które otrzymał wiele nagród. Najbardzie znane scenariusz filmowe: "Wyrok", "Wycinanki", "Dzień oczyszczenia", "Pejzaż z bohaterem", "Wypadek" i "Zielone lata". Był stypendystą i uczestnikiem wielu konkursów, m.in.: literatury na Uniwersytecie w Edynburgu (1968), stypendystą British Counsil (1972,1980), w 1973 roku przebywał w Holandii, 1974-1975 oraz 1979-1980 uczestniczył w International Writing Program na Uniwersytecie Iowa (USA(. Wielokrotnie przebywał w Niemczech, Francji, Szwecji , Austrii. Otrzymał wiele nagród,m.in.: Nagrodę Specjalną za Tw órczość, Złoty Krzyż Zasługi, Kawalerski Krzyż Zasługi, tytuł "Weterana Walki o Wolność i Niepodległość Ojczyzny", oraz tytuł "Philantropos Honoris Causa" (2005) przyznawanym przez Fundację Młodej Polonii dla darczyńców. Fundacja zajmuje się kompleksowo środowiskiem młodzieży polonijnej, promuje twórczość Polaków na świecie, doskonali znajomiość języka polskiego wśród młodzieży polonijnej, realizuje program artystyczny oraz promocji studentów ze Wschodu. Od wielu lat pisarz nie mieszka już w Sosnowcu, ale czuje się z nim w dalszym ciągu mocno związany. W 2008 roku został uhonorowany Nagrodą Artystyczną Miasta Sosnowca. Powiedział wtedy "my heart is in Sosnowiec- moje serce jest w Sosnowcu". Jerzy Przeździecki jest bardzo wiernym przyjacielem Miejskiej Biblioteki Publicznej. Był uczestnikiem wszystkich edycji Spotkań Pisarzy Zagłębiowskich organizowanych przez Bibliotekę . Jest niezrównanym gawędziarzem, posiada ogromną wiedzę o świecie, o przedwojennym Sosnowcu, o którym chętnie opowiada. Najnowsza książka Jerzego Przeździeckiego nosi tytuł "Frywolie a takoż breweriady i wszeteczności ku krotochwilom stworzone". Jak mówi jej Autor- Sensacyjna pod względem nowatorskiej formy i przedziwnej erotyczno- historycznej treści książka zawiera wiersze i opowiadania oraz kilka nieoprzywoitych rycin. W kwietniu 2012 roku Jerzy Przeździecki obchodził swoje 85 urodziny.